LEADER II – ΜΕΤΡΟ 3: Αγροτουρισμός

• ΔΡΑΣΗ 2: Εναλλακτικές μορφές τουρισμού – προώθησης των τουριστικών
  ΥΠΟΔΡΑΣΗ 3-2: Νέες μορφές τουρισμού

• ΔΡΑΣΗ 4: Προβολή, προώθηση, τουριστικά πακέτα, περίπτερα τουριστικά πληροφοριών 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ:
Δημιουργία νέου τουριστικού προϊόντος που επιχειρεί να συνδυάσει φυσικό τοπίο – αρχιτεκτονική κληρονομιά – τοπικά παραδοσιακά προϊόντα – και κοινωνικό-οικονομική και πολιτιστική πραγματικότητα, με ενιαίο θεματικό άξονα “τα μονοπάτια της ελιάς”.

Ο “ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ” ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ – ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ”
ΔΡΑΣΗ 2: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
Υποδράση 3-2: ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

Την περασμένη ελαιοκομική περίοδο σημειώθηκαν μια σειρά από αρνητικές εξελίξεις στο βασικό προϊόν της τοπικής μας οικονομίας, το ελαιόλαδο.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι ελαιοπαραγωγοί έπεσαν ανυπεράσπιστα θύματα της κερδοσκοπίας, άλλοι αποδίδουν τις αιτίες της κρίσης σχετικά με το ελαιόλαδο στην αυξημένη παραγωγή των άλλων ελαιοπαραγωγικών χωρών και άλλοι μιλούν για ανυπαρξία μηχανισμών στήριξης των τιμών του προϊόντος και για ανυπαρξία εθνικής ελαϊκής πολιτικής.
Όποιες και αν είναι πάντως οι αιτίες γεγονός είναι ότι η κρίση υπάρχει και τα αποτελέσματά της είναι ιδιαίτερα αισθητά στους ελαιοπαραγωγούς του νησιού μας.

Δεν είναι αρμοδιότητα μας να αναλύσουμε τις αιτίες αυτής της κρίσης. Όμως επιχειρούμε να παρέμβουμε στο συγκεκριμένο θέμα προτείνοντας μια άλλου είδους αξιοποίηση της ελιάς.
Στα πλαίσια του μέτρου 3 και της δράσης 2 του τοπικού μας προγράμματος της κοινοτικής πρωτοβουλίας LEADER II, που αναφέρεται στην προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, προτείνουμε να αναπτυχθούν δραστηριότητες που θα έχουν σαν αντικείμενο τουριστικούς προσανατολισμούς με ενιαία θεματική ενότητα: τα “μονοπάτια” της ελιάς. 

Πρόκειται για ένα σενάριο που με βασικό άξονα την ελαιοκαλλιέργεια στο νησί της Λέσβου επιχειρεί να αναδείξει επενδυτικές πρωτοβουλίες και ενέργειες που στοχεύουν να δημιουργήσουν την ευρύτερη έννοια του “πολιτισμού” της ελιάς, σαν πόλου έλξης ειδικών κατηγοριών τουριστών.

Το σενάριο επιχειρεί να αξιοποιήσει τα δύο συγκριτικά πλεονεκτήματα του νησιού της Λέσβου που είναι η φύση και ο πολιτισμός.

Οι προτεινόμενοι άξονες της θεματικής ενότητας με τίτλο “τα μονοπάτια της ελιάς” είναι:

1. μικρές παρεμβάσεις στον τομέα της διακίνησης – προβολής των προϊόντων του νησιού που σχετίζονται άμεσα με την ελιά, 

2. δημιουργία προϋποθέσεων ώστε η ελιά να αρχίσει να αντιμετωπίζεται και ως ένα προϊόν ή ένας πόρος που μπορεί πιθανά – εκτός των άλλων – να τύχει και τουριστικής αξιοποίησης, 

3. σύνδεση της πολιτιστικής παραγωγής που είναι συνυφασμένη με την ελιά με την δυνατότητα τουριστικής προβολής και αξιοποίησής της.

Όπως είναι κατανοητό η συγκεκριμένη πρόταση αντιμετωπίζει την ελιά όχι μόνο σαν την παραγωγική βάση του ελαιόλαδου, αλλά και σαν δυνατότητα πηγής πολλαπλών αγαθών και ως φυσικού πόρου που συντελεί σημαντικά στην αισθητική του τοπίου.

Είναι γνωστό άλλωστε ότι στους στόχους της μελλοντικής πολιτικής για την Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνεται η δημιουργία εναλλακτικών δυνατοτήτων απασχόλησης και εισοδήματος για τους αγρότες και η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση της υπαίθρου για αναψυχή.
Είναι δεδομένη επίσης η ιδιαίτερη μέριμνα των κοινοτικών πολιτικών για μια μεγαλύτερη ανάπτυξη της υπαίθρου μέσα από την αξιοποίηση της ποιότητας του τοπίου και την διατήρηση των φυσικών πόρων.

Επομένως αναφερόμαστε στην ουσία σε μία διαφορετική χρήση των τοπικών φυσικών πόρων και στην ορθολογιστική αξιοποίησή τους με τρόπους τέτοιους που να χρησιμεύουν πέρα και εκτός από την διεύρυνση της παραγωγικής ικανότητας του νησιού. 
 

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ – ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Από την άλλη πλευρά η ζητούμενη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος πρέπει να στηριχθεί στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού.
Η ελιά που συνδυάζει φύση και πολιτισμό είναι ένα σημείο αναφοράς που θα μπορούσε ίσως να συντελέσει ουσιαστικά στην αλλαγή της τουριστικής εικόνας της Λέσβου. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι το φυσικό περιβάλλον και η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου αποτελούν τα βασικότερα χαρακτηριστικά της ταυτότητας του. Εξάλλου “τα μονοπάτια της ελιάς” έχουν την δυνατότητα να φέρουν τον επισκέπτη σε επαφή με τους τόπους, τις ιδιαιτερότητες και τις ιστορίες τους, τις δημιουργίες και τις μνήμες τους, τους ανθρώπους και τα μυστικά τους.
Το προτεινόμενο τουριστικό προϊόν επιχειρεί να συνδυάσει φυσικό τοπίο – αρχιτεκτονική κληρονομιά – τοπική κουζίνα – κοινωνικό-οικονομική και πολιτιστική κληρονομιά και τα προϊόντα της ελιάς.

Από την άποψη αυτή το σενάριο που περιγράφεται προσπαθεί να συμβάλλει στην δημιουργία της νέας τουριστικής εικόνας της Λέσβου βασισμένο σε ένα φυσικό πόρο (προϊόν) που συνδυάζει ιδιαίτερες φυσικές και πολιτιστικές παρακαταθήκες.
Είναι βέβαια γεγονός ότι μια τέτοια προσέγγιση απευθύνεται σε μικρές σχετικά ομάδες ατόμων με ειδικά ενδιαφέροντα. Και επίσης είναι αναγκαίο να επεκταθεί στην δημιουργία μιας ποικιλίας δραστηριοτήτων και δράσεων που θα κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον των επισκεπτών, θα προτείνουν – ίσως – την ενεργό συμμετοχή τους στα δρώμενα, θα επιδιώκουν τον μέγιστο δυνατό βαθμό απασχόλησής τους.
Ειδικά για την χειμερινή περίοδο (Νοέμβριος – Μάρτιος) μπορούν να δοθούν κατευθύνσεις στην παρακολούθηση ή την συμμετοχή του επισκέπτη στο λιομάζωμα, στην παραγωγή του λαδιού και στη ζωή του ντόπιου κατοίκου.
Επίσης στην επίσκεψη σε πανηγύρια, τοπικές γιορτές, εκδηλώσεις, στην απόλαυση γευστικών τοπικών εδεσμάτων, στην επίσκεψη εργοστασίων και βιοτεχνιών της “τέχνης της ελιάς”.

Όπως προαναφέραμε στα μονοπάτια της ελιάς συνυπάρχουν, αφ’ ενός μεν, οι φυσικοί πόροι της περιοχής, αφ’ ετέρου δε, τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Όσον αφορά στο πρώτο στοιχείο η ελιά στο νησί της Λέσβου αριθμεί 9,5 εκατομμύρια δένδρα σε συνολική έκταση 400 χιλιάδες στρέμματα (αντιπροσωπεύουν περίπου το 8% του συνόλου της Ελλάδας), τα οποία καλύπτουν το 1/4 περίπου της συνολικής επιφάνειας του.
Είναι ελαιώνας γερασμένος, με χαμηλή σχετικά απόδοση σε ελαιόλαδο, που σε αρκετές περιοχές εμφανίζει σημάδια έντονης εγκατάλειψης. Καλύπτει κυρίως ημιορεινές και ορεινές εκτάσεις που έχουν μέτρια γονιμότητα, ενώ λιγότερες είναι οι πεδινές εκτάσεις που καλύπτονται από τον ελαιώνα.

Πρόκειται για καλλιέργεια που δημιουργεί φυσική ενότητα με το εναλλασσόμενο τοπίο του νησιού και που σε συνδυασμό με την μορφολογία του εδάφους, τις αναβαθμίδες (πεζούλες) όπου υπάρχουν και τα άλλα στοιχεία του φυσικού χώρου συνθέτουν ένα ιδιαίτερα αξιόλογο αισθητικό σύνολο.

Ο ελαιώνας της Λέσβου εμφανίζει επίσης και ιδιαίτερη οικολογική αξία, αρκεί να σημειώσει κανείς ότι στη διάρκεια των μηνών Ιουλίου – Αυγούστου 1991 βρέθηκαν σ’ αυτόν 75 είδη της άγριας χλωρίδας που ανήκουν σε 25 διαφορετικές φυτοοικογένειες.

Όσον αφορά στο στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς που αναφέρεται στον πολιτισμό της ελιάς στο νησί, υπάρχει ένα ιδιαίτερα πλούσιο, διάσπαρτο υλικό που ενδεικτικά είναι:

• ιδιαίτερα αξιόλογης αρχιτεκτονικής αξίας βιομηχανικά κτίρια και συγκροτήματα κτιρίων που σχετίζονται με την επεξεργασία της ελιάς και των παραγώγων της (ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία) και που αρκετά από αυτά έχουν διασωθεί και ανακαινιστεί, έχει δε αποδοθεί η χρήση τους ως πολύκεντρα ή κέντρα πολλαπλών χρήσεων. Τα περισσότερα από αυτά όμως, διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές του νησιού, στέκουν εγκαταλειμμένα και έρημα και θυμίζουν το ένδοξο παρελθόν του στα τέλη του 19ου αρχές του 20ου αιώνα, όπου υπήρξαν κέντρα και πηγές πλούτου, ευμάρειας και μιας ιδιαίτερα μεγάλης ανάπτυξης της Λέσβου. 

• πίνακες ζωγραφικής επώνυμων και λαϊκών ζωγράφων της Λέσβου λογοτεχνικά κείμενα, θεατρικό σκετς, τραγούδια, ντοκιμαντέρ, μαρτυρίες, χρονικά και αναφορές με θεματικό αντικείμενο την ελιά, 

• ήθη και έθιμα που σχετίζονται με τον πολιτισμό της ελιάς στο νησί (π.χ. τα “γλυτώματα” κλπ.).
   

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Το σενάριο που προτείνεται επιχειρεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια πρόσθετη άλλου είδους αξιοποίηση της ελιάς, του βασικού προϊόντος του νησιού.

Βεβαίως οι χρηματοδοτικές δυνατότητες του προγράμματος στη συγκεκριμένη δράση είναι μικρές, αλλά θα μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για μια διαφορετική ανάγνωση των δυνατοτήτων του πολιτισμού της ελιάς. Η επιτυχία του σχεδίου που επιχειρείται εδώ μπορεί από την άποψη αυτή να θεωρηθεί προπομπός πρόσθετων χρηματοδοτήσεων στο μέλλον από άλλους πόρους και προγράμματα.

Η συγκεκριμένη δράση του προγράμματος μας μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά και παράλληλα για παράδειγμα με τις διατάξεις του νέου αναπτυξιακού νόμου 2601/15-4-98, για τις ενισχύσεις των ιδιωτικών επενδύσεων για την οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας και άλλες διατάξεις.

Η σύνδεση του πολιτισμού της ελιάς, μέσα από την αξιοποίηση των 2 κύριων στοιχείων, της φύσης και του πολιτισμού, με την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού στο νησί, είναι το ζητούμενο. 
Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι παρά το γεγονός ότι απευθυνόμαστε σε ειδικές κατηγορίες τουριστικού ενδιαφέροντος δεν πρέπει να αποκλείσουμε την δημιουργία πόλων τουριστικής προσέλκυσης που θα διεκδικούν να “γεμίζουν” λίγο ή περισσότερο από το χρόνο του τουρίστα του νησιού, έστω κι αν αυτός ανήκει στην λεγόμενη κατηγορία του μαζικού τουρισμού.

Ήδη όμως θέσαμε 2 σημαντικά ζητήματα στην αναζήτησή μας που πρέπει να γίνουν συγκεκριμένα και να εξειδικευτούν:

• το πρώτο αναφέρεται στους πιθανούς πόλους έλξης του νέου τουριστικού προϊόντος,

• και το δεύτερο αναφέρεται στο πως θα παραμείνει ζωντανό το ενδιαφέρον του επισκέπτη στους συγκεκριμένους χώρους.

Για μεν τους πόλους έλξης είναι φανερό ότι δεν μπορούμε παρά να αναφερόμαστε σε σημεία ή περιοχές όπου υπάρχει η δυνατότητα να στηθεί ένα ενδιαφέρον πολυθέαμα ή σύνολο διαφορετικών δραστηριοτήτων με αντικείμενο τον πολιτισμό της ελιάς.

Για την αξιοποίηση του χρόνου του επισκέπτη θα πρέπει να γίνει πρόβλεψη ώστε να ικανοποιούνται βασικές του ανάγκες.
Με άλλα λόγια, μια επίσκεψη για να είναι θελκτική πρέπει να περιλαμβάνει ει δυνατόν θέαμα – ξενάγηση (ειδική θεματική ενότητα ο πολιτισμός της ελιάς) κάλυψη βασικών αναγκών διαμονής, διατροφής, αγοράς αναμνηστικών δώρων κλπ.

Το ενδιαφέρον του επισκέπτη θα κρατηθεί από την δημιουργία ενός χώρου ικανού να λειτουργήσει ως μουσείο της ελιάς και όπου ο τουρίστας θα μπορεί να δει πως βγαίνει το λιόλαδο από την ελιά, να ξεναγηθεί στους χώρους όπου γίνονταν παλιά αυτή η διεργασία, να βρει και να δει παλιές και σύγχρονες συσκευασίες ελαιολάδου, να εντρυφήσει – σε ένα πολυθέαμα ικανό να του γνωρίσει τον πολιτισμό της ελιάς. 
Έτσι ώστε ένας πιθανά άσχετος με το αντικείμενο επισκέπτης να γίνει μέσα σε λίγο χρόνο γνώστης του τι σημαίνει ελιά – ελαιόλαδο – παράγωγα τους. 
Αν το παραπάνω συνδυαστεί στο ίδιο σημείο ή στον ίδιο οδικό άξονα (όχι πολύ μακριά) με την παροχή δυνατότητας να γευτεί την λεσβιακή κουζίνα με βάση το ελαιόλαδο τότε αυξάνεται η πιθανότητα επιτυχίας του σχεδίου.

Φυσικά οι πιθανότητες επιτυχίας πολλαπλασιάζονται αν συνδυάσουμε και άλλα στοιχεία όπως π.χ. διαμονή σε καταλύματα όπου η πρόσβαση σε ελαιοτριβείο είναι άμεση (περίοδος χειμώνα), στήσιμο θεατρικών σκετς με θέμα την ελιά ζωντανά ή σε Video, επίσκεψη σε διαδρομή με μονοπάτια της ελιάς, προσφορά για αγορά μικρών αναμνηστικών δώρων με θέμα σχετικό με την ελιά, οργανωμένη επίσκεψη σε βιομηχανικούς χώρους παραγωγής, συμμετοχή στην διαδικασία του λιομαζώματος (χειμώνας).
 

ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ 

Δικαιούχοι των ενισχύσεων της προτεινόμενης δράσης θα μπορούν να είναι φυσικά πρόσωπα, ομάδες προσώπων ή αγροτικοί συνεταιρισμοί, επιμελητήρια, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, αγροτικοί ή πολιτιστικοί σύλλογοι, τουριστικά γραφεία, ομάδες πρωτοβουλίας κλπ.
 

ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

Η καινοτομία της προτεινόμενης δράσης έγκειται:

• στο γεγονός ότι για πρώτη φορά ουσιαστικά επιχειρείται στη Λέσβο η αξιοποίηση της ελιάς ως “προϊόντος” τουριστικού προσανατολισμού και ως πόρου που συντελεί στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

• στο γεγονός ότι όσον αφορά στην διαχείριση του χώρου, του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων αποφεύγεται η κλασσική προσέγγιση της ανάπτυξης και της εκμετάλλευσής τους χωρίς καμία ανάμιξη των άμεσα ενδιαφερόμενων και επιχειρείται η προσέγγιση της αξιοποίησης της εγκαταλειμμένης κληρονομιάς μέσα από μια άλλη οπτική γωνία προς όφελος γενικότερα όλης της περιοχής.

Στο συγκεκριμένο σενάριο θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα οι επιμέρους ενέργειες που θα ενταχθούν στην δράση αυτή, δεδομένου ότι η αποτελεσματικότητα τους, αλλά και η χρησιμότητά τους για τη συμμετοχή τους στο επιχειρούμενο σχέδιο θα εξαρτηθεί από το βαθμό αλληλεξάρτησης και σύνδεσης μεταξύ τους.
Θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό μετά την υλοποίηση του προγράμματος και αφού εμπλακούν όσο το δυνατόν περισσότεροι στην διαδικασία εφαρμογής του να γίνει κατορθωτό να πλασαριστεί ένα νέο τουριστικό προϊόν προς προώθηση με το γενικό Slogan
“Ελάτε στην Λέσβο να γνωρίσετε τα μονοπάτια της ελιάς”.
 

ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ 

Αν μέσα από αυτές τις προοπτικές γίνει δυνατό να έχουμε και επιπλέον οφέλη όπως:

• επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου προς τους χειμερινούς μήνες,

• προώθηση των προϊόντων της ελιάς μέσα από την γνωριμία των επισκεπτών με τον “πολιτισμό” της ελιάς,

• διοχέτευση πρόσθετων πόρων και εισοδημάτων στους ελαιοπαραγωγούς του νησιού,

• αναστροφή της τάσης για μη κατανάλωση ελαιόλαδου στα κέντρα εστίασης σε τοπικό επίπεδο (με βάση τους πυρήνες ελαιολάδου που θα δημιουργηθούν),

• δημιουργία νέων τουριστικών πακέτων π.χ. μίας βδομάδας το χειμώνα που θα πουλούν διαμονή σε αγροτοκαταλύματα,, επίσκεψη σε μουσείο της ελιάς, ειδικές διαδρομές στον ελαιώνα, συμμετοχή στο λιομάζωμα κλπ.

• προβολή της Λέσβου ως τόπου εναλλακτικής αξιοποίησης του ελαιώνα της, τότε η επιτυχία του προγράμματος στη συγκεκριμένη δράση αναμένεται να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα.
   

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

Παραθέτουμε παρακάτω μια σειρά από ενέργειες – επενδυτικές προτάσεις που θα μπορούσαν να ενταχθούν στη συγκεκριμένη δράση χωρίς όμως ο κατάλογος να είναι περιοριστικός, αλλά μόνο ενδεικτικός και μπορεί να εμπλουτιστεί με νέες σκέψεις και ιδέες.

1. Καθιέρωση ενός τοπικού σήματος ποιότητας για τις επιχειρήσεις του τουριστικού κυκλώματος (ξενώνες, κέντρα εστίασης κλπ.) που χρησιμοποιούν αποκλειστικά τοπικά προϊόντα και μάλιστα παράγωγα της ελιάς.

2. Σήμανση ειδικών διαδρομών στον ελαιώνα της Λέσβου σε χαρακτηριστικά αισθητικά τοπία ειδικού κάλλους.

3. Έκδοση οδηγού λεσβιακής κουζίνας με βάση το ελαιόλαδο.

4. Ανατύπωση πινάκων ζωγραφικής με θέμα το λιομάζωμα και την ελιά για δημιουργία πολύγλωσσων κάρτ-ποστάλ.

5. Δημιουργία υποδομών για αξιοποίηση ανακαινισμένων βιομηχανικών κτιρίων σχετικών με την ελιά και τα παράγωγά της.

6. Μικρές παρεμβάσεις σε παλιά ελαιοτριβεία – σαπωνοποιεία ώστε να δημιουργηθεί χώρος μουσείου της ελιάς.

7. Οργάνωση επισκέψεων σε χώρους παραγωγής σχετικούς με το ελαιόλαδο – έκδοση οδηγών, χαρτών και λοιπού υλικού σχετικού με τον πολιτισμό της ελιάς.

8. Αναβίωση ηθών και εθίμων σχετικών με την ελιά, αξιοποίηση υλικού σχετικού με τον πολιτισμό της ελιάς π.χ. γλυτώματα, ντοκυμανταίρ, τραγούδια, θεατρικά σκετς, εκθέσεις υλικού κλπ.
    

ΛΙΣΤΑ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ